Chołoniewski Myszka Antoni, h. Korczak (1872–1924), dziennikarz i publicysta, ur. 23 X w Kawsku, pow. Stryj w Małopolsce wschodniej. Ojciec jego Ferdynand stracił swą majętność w pow. rohatyńskim wskutek konfiskaty za udział w powstaniu węgierskim 1848 r., w którym jako porucznik artyl. walczył pod generałem Bemem. Matką Antoniego była Katarzyna Hrynkiewiczówna. Ch. miał młodość ciężką. Rodziców stracił wcześnie i żył, zdany na własne siły, zwłaszcza że nie chciał udawać się o pomoc do majętnych krewnych. Do gimnazjum uczęszczał w Stryju. Już w tym czasie zarabiał na swe utrzymanie, pisując korespondencje ze Stryja i z Podkarpacia do gazet lwowskich. Pisał zaś tak poważnie i rzeczowo, iż redakcje nie domyślały się w swym stryjskim korespondencie 15-letniego gimnazjalisty. Co więcej, J. I. Kraszewski, przygotowując do druku w r. 1886 »Sen w Podhorcach« ks. Stanisława Chołoniewskiego, zwrócił się do znanego sobie tylko z korespondencji A. Ch. z prośbą o napisanie wstępu do tego utworu z podaniem wiadomości o życiu i pismach znakomitego krewnego. Życiorys ten, zredagowany treściwie i z zacięciem pisarskim, podpisał 14-letni autor pseudonimem Antoni Stanisław Olechnowicz. W r. 1891 przeniósł się Ch. do Lwowa i wstąpił do redakcji »Przeglądu«, gdzie odbył praktykę dziennikarską pod kierunkiem Ludwika Masłowskiego. Po 3 latach przeszedł do redakcji »Dziennika Polskiego«. Tutaj zwrócił na siebie uwagę ogółu swoimi krótkimi felietonami z chwili bieżącej, pełnymi życia i werwy. Niebawem przeniósł się do »Słowa Polskiego«, gdzie objął dział kultury i spraw ogólnonarodowych. Równocześnie pisał korespondencje z Galicji do petersburskiego »Kraju« Erazma Piltza oraz do krakowskiego »Życia«, któremu donosił o ruchu umysłowym i artystycznym Lwowa. Z obserwacji tego ruchu i z zamiłowań literackich Ch-go wynikła pierwsza jego publikacja książkowa: Nieśmiertelni (1898), w której z humorem nakreślił ok. 50 sylwetek ówczesnych najwybitniejszych literatów lwowskich. Ch. z zamiłowaniem studiował historię powszechną i ojczystą, na niej kształcił się i zaprawiał swój zmysł krytyczny. Natomiast czynne życie polityczne nie pociągało go, nie umiał poddać się programom i autorytetom partyjnym. Cicha współpraca z Piltzem, któremu pomagał w pisaniu książek przeciw Nar. Demokracji (pseud. Scriptor: Nasza młodzież, Nasze stronnictwa skrajne, Kr. 1903) była powodem jego wystąpienia ze »Słowa Polskiego«. Lwowska Macierz Szkolna powierzyła mu napisanie życiorysu Tadeusza Kościuszki (1902, 3 wydania). Jest to książka popularna, opracowana starannie i z wielkim pietyzmem dla bohatera, którego Ch. uważał za uosobienie najczystszej i najszlachetniejszej polskości.
W r. 1903 przeniósł się Ch. do Krakowa, gdzie niebawem (1905) objął kierownictwo filii redakcji i administracji warszawskiego dwutygodnika »Świat« Stefana Krzywoszewskiego. W Krakowie bujnie rozwinął się jego talent i wzmogła się działalność publicystyczna (pamiętny artykuł o arystokracji pt. Nieobecni). Uwolniony od pospiesznej pracy dziennikarskiej, mógł obecnie spokojnie obmyślać swe artykuły i zbierać potrzebne do nich materiały. Zwiedził też w tym czasie Śląsk, Wielkopolskę i Pomorze, a poznawszy osobiście kraj i ludzi, podjął żarliwą propagandę obrony polskości na kresach zachodnich. Poświęcił tej sprawie m. i. broszurę Nad morzem polskim (1912), w której zwracał myśl polską ku rewindykacji tych ziem i nawoływał do skierowania ruchu turystycznego z Polski nad polskie morze. On pierwszy zwrócił uwagę polskiego ogółu na małą osadę rybacką Gdynię, spędzał tam wraz z rodziną wakacje letnie (1912–4) i przyczynił się do założenia pierwszego pensjonatu dla letników z Polski. Rozwiązanie kwestii żydowskiej widział na drodze tworzenia za przykładem Wielkopolski polskiego stanu średniego i polskich placówek pracy i wytwórczości. Poglądy swoje w tej sprawie ogłosił w krakowskiej »Krytyce« W. Feldmana, co daje miarę jego stanowiska rzeczowego i wolnego od nienawiści rasowej, oraz w osobnej odbitce: W sprawie żydowskiej. Trzy listy polemiczne (1914).
Wybuch wojny światowej odciął Ch-go od centrali »Świata«. Wtedy warsztatem jego pracy dziennikarskiej stał się krakowski »Głos Narodu«. Ch. podzielał w zupełności jego orientację koalicyjną i w artykułach swych tępił germanofilizm rodaków, demaskował wrogą Polakom politykę pruską, wskazywał na nieuchronną klęskę państw centralnych, a przyszłość Polski widział w przymierzu z Francją i w uzyskaniu własnego brzegu morskiego. Nie mogąc ze względu na cenzurę austriacką pisać otwarcie, posługiwał się półsłówkami i domyślnikami, narażając się mimo to i wciąż ryzykując swą wolność. Był to niebezpieczny Taniec wśród mieczów, jak Ch. zatytułował wybór artykułów z tego czasu, wydany po wojnie (1920). Pod wrażeniem wyparcia wojsk rosyjskich z ziem polskich napisał broszurę Istota walki polsko-rosyjskiej (1916), w której, wbrew poglądom m. in. St. Kutrzeby, starał się wykazać, że przyczyną wiekowych walk między Polską a Rosją były nie tyle konflikty kulturalne i religijne, ile raczej przeciwieństwo interesów i rywalizacja dwóch ekspansji państwowych. Dziełem, które ugruntowało sławę publicystyczną Ch-go, jest jego syntetyczna broszura Duch dziejów Polski (1917, 4 wydania), przetłumaczona niebawem na języki niemiecki, francuski, angielski, rumuński i bułgarski. Jest to rehabilitacja dawnej Polski, przesadnie potępianej przez naszą historiografię postyczniową. Książka ta wywarła duże wrażenie. Ze strony zawodowych historyków wywołała liczne uwagi krytyczne, lecz w społeczeństwie, skołatanym przejściami wojennymi, podniosła samopoczucie narodowe i zaufanie we własne siły, gdyż wykazała wartość polskiego dorobku moralnego i politycznego oraz zdolność narodu do samodzielnego życia państwowego w przyszłości. Na zarzuty jednostronności i idealizowania dawnej Polski odpowiedział Ch. w przedmowie do wydania II, powtórzonej w wyd. następnych, oraz obszerniej w »Głosie Narodu« i w odbitce stamtąd pt. O kierownicze idee przeszłości (1919). Poglądy Ch-go na przeszłość polską kształtowały się pod wpływem nowszej historiografii (O. Balzer, St. Kutrzeba, J. Siemieński), głównie jednak pod urokiem Stefana Buszczyńskiego (»Obrona spotwarzonego narodu«), którego Ch. był gorącym zwolennikiem (wydał niektóre jego dzieła, zwłaszcza głośne »La décadence de l’Europe«).
Tworzenie się państwa polskiego i ustalenie jego granic pobudziło Ch-go do niezmiernie żywej akcji propagandowej i publicystycznej. Piórem i żywym słowem uświadamiał ogół polski o konieczności odzyskania morza i Gdańska, w Krakowie, na prowincji i na Śląsku Cieszyńskim organizował zebrania i wiece, z których wysyłano do Wersalu setki telegramów w sprawie granic Polski. Pod wrażeniem przyznania nam tylko części należnego wybrzeża morskiego bez Gdańska napisał broszurę Gdańsk i Pomorze gdańskie (1919, również po franc. Dantzig ville polonaise), w której wyraża przekonanie, że sprawa Gdańska mimo uchwały konfer. pokojowej nie jest ostatecznie przesądzona i że przyszłość rozstrzygnie ją na naszą korzyść. Zaognionej wówczas kwestii żydowskiej poświęca 2 broszury: Co myśleć o rozruchach przeciw Żydom i My, kongres i Żydzi (1919). W pierwszej przestrzega lud polski przed rozruchami przeciwżydowskimi ze względów etycznych i z powodu ich szkodliwości dla budującego się Państwa, w drugiej odsłania antypolską kampanię nacjonalizmu żydowskiego w przededniu załatwienia sprawy Polski na forum międzynarodowym. W r. 1919 przeniósł się Ch. do Sopot, następnie do Gdańska, aby tam pracować nad odbudowaniem polskości kresów zachodnich. Równocześnie zabierał głos w innych ważnych sprawach polskich. W broszurze Dialog o Polsce i »małych narodach« (1920) wykazywał, że zabezpieczenie przyszłości Polski należy upatrywać w sojuszu z przyszłą unią tzw. małych i średnich narodów. Oświadczył się też za tworzeniem między Polską a Rosją państw buforowych oraz za daleko idącym spełnieniem kulturalnych postulatów Rusinów w Małopolsce wsch. W broszurze Na rozstajnej drodze. Po odparciu bolszewików (1920) rozpatrywał czynniki, które należy uwzględnić przy naszym posuwaniu się na wschód w pościgu za bolszewikami, aby za ewentualne błędy na wschodzie nie zapłacić stratami na zachodzie. Propagandzie sposobów uczynienia Polski państwem silnym, kulturalnym i nowoczesnym poświęcił broszurę Państwo Polskie, jego wskrzeszenie i widoki rozwoju (1920). W Obrachunku stuletnim (1921) umacnia wiarę narodu we własne siły, wskazując, że odzyskaliśmy własne państwo dzięki odporności i sile moralnej, które i na przyszłość stanowić będą fundament Polski.
Działalność publicystyczna Ch-go w Gdańsku naraziła go na szykany ze stronu senatu, wskutek których musiał opuścić W. Miasto i osiedlił się w Bydgoszczy, gdzie już przedtem leczył się u jednego z tamtejszych lekarzy. Zawsze wątły i słabego zdrowia, mimo choroby pracował jednak niestrudzenie. Pisywał w sprawach Pomorza do prasy warszawskiej, głównie do »Rzeczypospolitej« oraz do »Dziennika Poznańskiego« i miejscowego »Dziennika Bydgoskiego«. W r. 1922 założył własne czasopismo »Zmartwychwstanie, miesięcznik dla spraw zagadnień narodowych polskich ze szczególnym uwzględnieniem spraw kresowych«. Pismo to wychodziło od lipca do grudnia 1922. Większości artykułów dostarczał sam Ch. Jego staraniem powstał też Instytut Narodowy w Wąbrzeźnie, który miał stać się ogniskiem myśli narodowej i wydawnictw, dotyczących kresów zachodnich. Propagandzie Pomorza miała też służyć założona w r. 1923 »Biblioteka Pomorska, dwumiesięcznik poświęcony sztuce, nauce i literaturze«, której wyszedł tylko pierwszy tom. Na kontynuowanie tego czasopisma zabrakło mu już sił. Zniedołężniały na ciele, zakończył w ciężkiej męce pracowite życie 13 V 1924. Pochowano go na cmentarzu w Bydgoszczy. Społeczeństwo miejscowe uczciło jego pamięć uroczystym obchodem, tablicą pamiątkową na domu, w którym mieszkał i umarł, oraz nazwaniem (1927) jednej z ulic jego imieniem. Ch. pozostawił wdowę Kamillę z Głuchowskich i dwóch synów: Mieczysława i Bolesława. Oprócz wymienionych powyżej wydał Ch. jeszcze broszury: Spór o terminy polityczne (1914) Niemieckaja apasnost (1914) i List otwarty do sir Reginalda Towera, Wys. Komis. Ligi Narodów w Gdańsku (1920). Wiele artykułów podpisywał pseudonimami, jak Pełka, Szary, Korczak, Stosław, lub inicjałami A. C. Był rasowym publicystą. Posiadał umysł żywy i bystry, talent publicystyczny wybitny i duże zdolności pisarskie. Niezmiernie wrażliwy na wszystko, co dotyczyło narodu, w lot ujmował istotę zagadnień i wypadków.
Rkp. życiorysu A. Ch-go pióra Przemysława Mączewskiego dostarczony przez rodzinę. Mościcki H., Życiorys i charakterystyka Ch-go w Przedmowie do tegoż »Tadeusz Kościuszko«, W. 1931, wyd. III; Tokarz W., Z refleksji historyka, »Wiadomości Polskie« 1917, nr 158; Konopczyński Wł., O wartość naszej spuścizny dziejowej, »Głos Narodu« 1918, nr 27, 29–31; Zakrzewski St., Ideologia ustrojowa, »Kwartalnik Historyczny« 1918; Siemieński J., O »Duchu dziejów Polski«. List do Temidy, »Temida Polska« i odbitka, 1918; Chrzanowski Ign., Poglądy na przyczyny upadku Polski a chwila bieżąca, »Rok Polski« 1918, z. 1; tenże w pracy zbiorowej Przyczyny upadku Polski, W. 1918, 271 n. Wspomnienia pośmiertne: »Kurier Polski«, »Dzień Polski«, »Gazeta Warszawska«, »Nowa Reforma« (K. Srokowski), »Kurier Wieczorny Kr.«; Mączewski P., »Dziennik Poznański«; E. L. »Kurier Poznański«; Nowaczyński A., »Rzeczpospolita,« W., wszystkie z 15 V 1914; »Głos Narodu« Ulatowski K.; »Gazeta Bydgoska« z 16 V 1924; Szymański J., Czystemu i Wielkiemu Duchowi, »Dziennik Bydgoski«; Szczepański L.,»Il. Kurier Codz.« z 17 V 1924; Pieniążek A., Malowanki, »Gazeta Bydgoska« z 18 V; Idem Brandowski St., Przez me okienko, »Dziennik Bydgoski« z 18 V; Siedlecki A. G., »Gazeta Bydgoska« z 21 V; Krzywoszewski St. »Świat« z 24 V z portretem Ch-go; W. K. »Dziennik Bydgoski« z 25V; Szymański J., Nie nasz człowiek, »Dziennik Bydgoski« z 27 V; Kresy zachodnie i wschodnie, »Dziennik Bydgoski« z 29 V; Siedlecki A. G., Przemówienie przy odsłonięciu tablicy pamiątkowej ku uczczeniu A. Ch-go, »Gazeta Bydgoska« z 2 XII 1924.
Ludwik Zakulski